Pilecki Jan h. Leliwa (zm. 1496), wojewoda ruski, następnie sandomierski, starosta przemyski. Był średnim synem kaszt. krakowskiego Jana Pileckiego (zob.) i Jadwigi, córki Piotra Kurowskiego, kaszt. sądeckiego (zob.). Wzmianki w źródłach o P-m spotykamy od r. 1471. W r. 1472 zasiadał na rokach sądowych w Sanoku. W r. 1476 objął kasztelanię biecką. W r. 1478 P. wraz z bratem Stanisławem, wówczas podkomorzym lubelskim, poręczali Marcinowi Zborowskiemu za dług królewski 2 500 zł węgierskich dobrami bełżyckimi. Na początku r. 1479 P. został kasztelanem sądeckim i t. r. brał udział w czerwcowym sejmie piotrkowskim, na którym bp warmiński Mikołaj Tungen składał królowi przysięgę wierności. Następnie przebywał na dworze królewskim w Nowym Mieście Korczynie. W maju 1480 na zjeździe ziemskim krakowskim P. rozsądzał sporne sprawy. W l. 1484–7 za zasługi uzyskał od króla liczne zapisy pieniężne i solne na żupach bocheńsko-wielickich. Brał udział w lutowym sejmie lubelskim 1484 r. i t. r. przeszedł na kasztelanię wiślicką. W r. n. uczestniczył w styczniowym zjeździe nowokorczyńskim, a w maju w krakowskim zjeździe generalnym. Mianowany w 2. poł. 1485 r. wojewodą ruskim, znalazł się w gronie zaufanych królewskich związanych ze sprawami polsko-tatarskiego pogranicza. Utrzymywał również bliskie kontakty z obozem Kurozwęckich. Jesienią 1485 z braćmi Otą (Ottonem) i Stanisławem uczestniczył w akcie przyjęcia w Kołomyi hołdu od woj. mołdawskiego Stefana. W r. 1487 był na styczniowym sejmie piotrkowskim, a następnie marcowym zjeździe nowokorczyńskim. W maju t. r. przebywał u boku króla w Krakowie, a w lipcu zasiadał na sesji sądu grodzkiego we Lwowie. Na Rusi P. przebywał do maja, biorąc udział w sejmiku ziem ruskich w Wiszni. Na listopadowym sejmie t. r. król mianował P-ego komisarzem do rozpatrzenia w terminie do przyszłego sejmu, sporu między Piotrem Szafrańcem a klasztorem w Wielgomłynach. W maju 1489 P. przebywał w Krakowie, gdzie świadkował na licznych dokumentach królewskich, jak również dał (21 V) wysoką porękę woj. poznańskiemu Maciejowi z Bnina za Andrzeja Kmitę Sobieńskiego z Wiśnicza w związku z małżeństwem tego ostatniego z córką wojewody Barbarą. W październiku t. r. P. towarzyszył królewiczowi Olbrachtowi w wyprawie przeciwko Tatarom. W r. 1490 P. jako komisarz królewski rozgraniczał dobra w ziemi przemyskiej, a następnie wziął udział w obradach majowego sejmu piotrkowskiego, świadkując na licznych dokumentach królewskich. Był też obecny na czerwcowym sejmie krakowskim. W r. n. w lipcu przebywał z królem w Nowym Korczynie, był też na wrześniowym sejmie radomskim, a następnie jako komisarz królewski rozgraniczał dobra w ziemi przemyskiej.

P. poparł wybór na tron polski Jana Olbrachta i wziął udział w krakowskim zjeździe senatorskim, odbytym po koronacji we wrześniu i październiku 1491. Na zjeździe tym zrezygnował z tenuty krasnystawskiej, odsprzedając ją kanonikowi krakowskiemu Janowi Rzeszowskiemu, a także poświadczał szlachectwo i h. Leliwa rajcy krakowskiego Jerzego Morsztyna, z którym utrzymywał liczne kontakty handlowo-finansowe. Na lutowym sejmie piotrkowskim 1493 r. P. wstawił się u króla za Zbigniewem Wodzisławskim, dzierżawcą starostwa ojcowskiego w sprawie wykupu sołectw i świadkował na przywilejach dla miasta Krakowa oraz na przywileju dla ziemi lwowskiej. W tym czasie P. wszedł w konflikt z Kurozwęckimi. W r. 1493 procesował się z Mikołajem Kurozwęckim o spadek po Annie Rytwiańskiej (skrzynię napełnioną rzekomo skarbami i oddaną na przechowanie klasztorowi opatowskiemu). W styczniu przebywał przy królu w Krakowie; świadkował na wielkim przywileju dla miasta Kazimierza i pożyczył królowi 1 000 zł węgierskich, zabezpieczonych mu na Ramizowie, Woli Ramizowskiej, Nisku i Zaosiu w pow. sandomierskim. W l. 1493–4 procesował się z Ewą Rytwiańską, żoną Mikołaja Kurozwęckiego, wówczas kaszt. sieradzkiego, która oskarżyła go o to, że 30 jego dworzan (chlebojedźców) i 30 poddanych ze wsi Wojciechów, gdzie wówczas P. rezydował, napadło z jego polecenia na zamek rytwiański, zaś sam P. z 40 ludźmi najechał na wieś Jawor, którą prawnie odziedziczyła po matce Annie z Wojciechowa Rytwiańskiej (siostrze żony P-ego), wojewodzinie krakowskiej. Dn. 29 VII 1494 P. świadkował w Krakowie na akcie kupna Księstwa Zatorskiego, następnie wziął udział w obradach wrześniowego sejmu radomskiego, gdzie był gwarantem aktu inkorporacji tego księstwa do Korony i został wyznaczony na opiekuna dóbr tenutariusza przedborskiego Marcisza. Dn. 5. XI t. r. w Toruniu król zezwolił P-emu na wykupienie z rąk kanonika krakowskiego Jana Rzeszowskiego tenuty krasnystawskiej, jak również mianował go starostą przemyskim. W grudniu t. r. P. zasiadał na rokach sądowych w Przeworsku, a w styczniu r. n. w Sanoku. W r. 1495 z ramienia króla rozgraniczał dobra w ziemi sochaczewskiej, a 5 V w Toruniu, Olbracht zezwolił mu wykupić z rąk Mikołaja Pieniążka królewską wieś Porębę Dzierżną. P. był na wrześniowym sejmie lubelskim, zaś w grudniu t. r. i w styczniu 1496 był z królem w Sandomierzu i brał udział w pertraktacjach z poselstwem księcia pomorskiego Bogusława X, m. in. w sprawie lenna bytowsko-lęborskiego. Mianowany w r. 1496 wojewodą sandomierskim wziął udział w obradach sejmu piotrkowskiego; był świadkiem na aktach potwierdzenia statutów nieszawskich i nadania ziemi czerskiej księciu mazowieckiemu Konradowi III. Wystawił wtedy również dokument w sprawie granic dóbr w ziemi lwowskiej. Później P. był na sejmie zwołanym do Lublina w sprawie sporów biskupa warmińskiego z zakonem krzyżackim.

P. niewątpliwie należał do ludzi wykształconych, powiększał odziedziczoną na zamku pileckim po ojcu bibliotekę. Zasłużył się także jako mecenas. W r. 1492 przyjął na swój dwór w Pilicy humanistę Biernata z Lublina, który bardzo sobie chwalił pobyt tak u P-ego, jak i u jego syna Jana, z powodu niewielkich obowiązków duszpasterskich w kaplicy zamkowej i dobrego wiktu, a przede wszystkim z racji «wielości ksiąg» w bibliotece zamkowej.

Odziedziczony po ojcu olbrzymi majątek synowie podzielili w r. 1478. P-emu przypadły: miasto Pilica z zamkiem (Smoleń) i z wsiami, miasto Mrzygłód, część Branic, miasto Tyczyn z 14 wsiami i prawo lenne we wsi Lutoryż. Matka jego Jadwiga zatrzymała jako oprawę wdowią wydzielone jej synowi Stanisławowi dobra łańcuckie, któremu z tego tytułu bracia P. i Ota mieli płacić do jej śmierci 100 grzywien rocznie. W r. 1488 P. pożyczył Rzeszowskim 2 000 zł. węgierskich, którzy poręczyli dług miastem i zamkiem Ogrodzieniec z 14 wsiami i kuźnicą. Długu tego nie spłacili, a w r. 1492 sprzedali P-emu te dobra za 8 000 zł węgierskich i za Zawiercie z Kuźnicą. Transakcję tę zatwierdził Jan Olbracht na sejmie koronacyjnym. W tym samym czasie P. kupił od Jana z Dynowa: Udorz, jedlczę, Tczycę i Swojczany w pow. ksiąskim za 3 000 zł węgierskich i za pół Brzozówki w pow. sanockim. Po bezpotomnej śmierci brata Stanisława z podziału w r. 1493 z bratem Otą P-emu przypadło miasto Kańczuga z 13 wsiami i prawa lenne w siedmiu innych wsiach. Spore dobra ziemskie wniosła mu także pierwsza żona (klucz Wojciechowski – 5 wsi w ziemi lubelskiej). Ostatni raz P. wystąpił w źródłach 2 VIII 1496, zmarł pod koniec t. r., przed 13 grudnia, kiedy był wspomniany przez swoich synów jako nieżyjący.

Pierwszą żoną P-ego, poświadczoną w r. 1481, była Zofia, siostra Anny, wdowy po Janie Rytwiańskim, która ustąpiła jej dobra Wojciechów, Wolę Wojciechowską, Bątki, Maski i Palikije w ziemi lubelskiej, jako spadek po Katarzynie ze Szczekocin, żonie kaszt. wojnickiego Andrzeja Tęczyńskiego. Wg epitafium w starym kościele w Pilicy Zofia pochodziła z rodu Toporczyków. Drugą żoną P-ego była nie znana bliżej Barbara, która w r. 1492 procesowała się z Elżbietą, żoną Adama z Zerwanic, o perły wartości 30 zł. Synami P-ego z pierwszego małżeństwa byli: Mikołaj, woj. bełski (zob.), Stanisław, star. grodecki (zob.) i Jan, star. lubelski i parczewski (zob.).

Dworzaczek; Paprocki; PSB, (Biernat z Lublina); Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy; Kantak K., Nowe szczegóły biograficzne o Biernacie z Lublina, „Reform. w Polsce” T. 6: 1935 s. 160–1; Papée F., Jan Olbracht, Kr. 1936; tenże, Polska i Litwa, Kr. 1903 s. 225; – Acta Tom., I 24; Akta grodz. i ziem., III–IV, VII, XV, XVI, XVIII, XIX; Biernat z Lublina, Wybór pism, Oprac. J. Ziomek, Wr. 1954 s. XX–XXI, XXXII, Bibl. Narod. S. I, nr 149; Cod. epist. I, III; Cod. Pol., IV Cod. Univ. Crac. III; Długosz, Historia, V, tenże, Liber benef., I–II; Iura Masoviae Terrestria, Wyd. J. Sawicki, W. 1973 II nr 153, 154; Kod. m. Kr., I; Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens, II; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890; Matricularum summ., I–IV; Mon. Pol. Hist, III, V; Starod. Pr. Pol. Pomn., II nr 4268, 4328, 4363, 4423, 4550; Teki Pawińskiego, II; Vol. leg., I 110, 113; Wypisy źródłowe do. dziejów Wawelu 1450–1500, Kr. 1960; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac. t. 22 s. 1055–7, Terr. Biec, t. 4 s. 28, Terr. Crac. t. 153 s. 289–292; – Materiały Pracowni Słownika Hist.-Geogr. Polski Średniowiecznej IH PAN w Kr.

Franciszek Sikora